2023.12.24 04:13
dwa polskie tłumaczenia pierwszej linijki gazala 2219 Rumiego
Wczoraj usiadłem, żeby porównać polskie tłumaczenia (wszystkie znane mi dwa) gazalu 2219 Rumiego z oryginałem. Przeszedłem przez pierwszą linijkę i spisuję, co zobaczyłem.
Trudno znaleźć w Internecie polskie tłumaczenie gazalu 2219 Rumiego (czyli tego, który zaczyna się od słów "jestem sługą Księżyca"). Tłumaczył go Albert Kwiatkowski, ale dziś (w grudniu 2023) nie widzę tego tłumaczenia nigdzie w Internecie. Kiedyś to tłumaczenie było na stronie www.literaturaperska.com, ale dziś ta strona już nie istnieje. Na szczęście istnieje Internet Archive, więc można zobaczyć zarchiwizowaną wersję tej strony - Internet Archive zarchiwizował ją raz, 5 marca 2016: http://web.archive.org/web/20160305180052/http://www.literaturaperska.com/rumigazale/rumigazale2.html . W tej zarchiwizowanej kopii czytamy:
2 (2219)
Jestem sługą Księżyca, tylko o Nim przy mnie mów.
Jak ogień i słodycz - innych słów przy mnie nie mów.
Słów, które ranią nie mów, innych niż skarb nie mów,
jeśli zaś o tym nie wiesz, nie dręcz się i nic nie mów.
W nocy oszalałem, miłość moją zobaczył, powiedział:
"Już jestem, nie krzycz, szat nie drzyj, nic nie mów."
"O, Miłości!" - odparłem. - "Czego innego się lękam."
Rzekł: "Nic innego tu nie ma, już więcej nic nie mów.
Nachyl ucha i posłuchaj, a powiem ci prawdy ukryte,
ruchem głowy je przyjmij, poza tym niczego nie mów."
Księżyc o cechach duszy na drodze serca się zjawił,
na tej drodze podróż jakże przyjemna, nic nie mów."
Spytałem: "To serce, czym ono jest? Księżycem?"
Zaprzeczył: "Nie pojmiesz tego, zatem nic nie mów."
"Jak wygląda? Jak anioł czy człowiek?" - spytałem.
Rzekł: "Ni anioł, ni człowiek, dlatego nic nie mów."
"Powiedz więc, czym jest, inaczej zmysły postradam."
Odparł: "Możesz postradać, lecz milcz i nic nie mów."
Ty, który siedzisz w tym domu pełnym wyobrażeń,
wyjdź z niego, zabierz swoje rzeczy i nic nie mów.
"Serce jest jak ojciec, więc czy nie Bogu podobne?"
"Tak jest" - odparł, - "lecz, synu, już nic nie mów."
tłum. albert kwiatkowski
Przeczytałem dziś te słowa i się zdziwiłem. Ja kiedyś czytałem to tłumaczenie i słyszałem je w radio w audycji z udziałem tego tłumacza i zapamiętałem je inaczej. Wydawało mi się, że tam było "jestem sługą Księżyca, przeciw niemu nic nie mów". Właśnie z "przeciw niemu nie mów" a nie "tylko o nim mów". Na szczęście ja znając życie (wiem, że dziś w Internecie coś jest, a jutro nie ma) 18 listopada 2015 zgrałem sobie wgetem wszystkie tłumaczenia gazali z tej strony na mój komputer i mam je po dziś dzień. Więc zajrzałem, jak to wygląda w mojej kopii, i znalazłem takie tłumaczenie:
gazal II (2219)
jestem sługą Księżyca, przeciw niemu nic nie mów,
niczym ogień i słodycz - innych słów przy mnie nie mów.
słów, co ranią - tych nie mów, niczym skarb - innych nie mów,
jeśli zaś tego nie wiesz, nie dręcz się i nic nie mów.
wczoraj w nocy cierpiałem, miłość moją zobaczył, powiedział:
przyszedłem, już nie krzycz, szat nie drzej, nic nie mów.
o, Miłości! - odparłem - czego innego się lękam.
nic innego tu nie ma, już więcej nic nie mów.
nachyl ucha, a powiem ci prawdy ukryte,
ruchem głowy je przyjmij, a poza tym nic nie mów.
księżyc duszy pokrewny drogę serca oświetlił,
na tej drodze podróż jakże przyjemna, nic nie mów.
spytalem: to serce, czym jest? księżycem?
zaprzeczył: nie pojmiesz tego, nic nie mów.
jak wygląda? jak anioł czy człowiek - spytałem.
ni anioł ono ni czlowiek, nic nie mów.
powiedz więc, czym jest, bo oszaleję.
możesz oszaleć, lecz milcz i nic nie mów.
ty, co w domu siedzisz pełnym wyobrażeń,
wyjdź z niego, zabierz swe rzeczy, nic nie mów.
to serce, co dla mnie jak ojciec, przeto nie jest Bogu podobne?
tak właśnie jest, - odparł - lecz, synu, więcej już nic nie mów.
tłum. albert kwiatkowski
Widzisz? Naprawdę jest "przeciw niemu nie mów". Widocznie między rokiem 2015 a 2016 tłumacz przerobił to swoje tłumaczenie. Mi się przyjemniej czyta to starsze, bo jest bardziej rytmiczne. Ale przede wszystkim sens pierwszej linijki w obu tłumaczeniach jest inny: co innego znaczy "nie mów nic przeciwko Księżycowi" a "mów tylko o Księżycu". Więc pomyślałem, że wreszcie zobaczę, jak to jest w oryginale (mówię "wreszcie" bo od dawna chciałem pooglądać Rumiego w oryginale).
Znalazłem ten gazal w oryginale na stronie https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh2219/ . Tam pierwsza linijka brzmi:
من غلام قمرم غیر قمر هیچ مگو
Słabo czytam po arabsku (mylą mi się litery), a do tego to nie arabski tylko perski, który ma w alfabecie jeszcze swoje dodatkowe litery, a do tego tu nie ma - jak to u nich zwykle - krótkich spółgłosek, więc na podstawie tego zapisu nawet nie wiem, jak to brzmi (nie mówiąc o zrozumieniu, bo ani arabskiego, ani perskiego nie rozumiem). Ale na stronie https://www.dar-al-masnavi.org/gh-2219.html jest transliteracja, w której ta linijka brzmi:
man gholâm-é qamar-am ghayr-é qamar hêch ma-gû
Znaczy, jakby na podstawie transliteracji dodać krótkie samogłoski do oryginalnego zapisu (zrobił mi to chat GPT), to by było mniej wiecej tak:
مَن غُلامِ قَمَرَمْ غَیْرِ قَمَرْ هیچْ مَگوْ
Do tego na wspomnianej stronie https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh2219/#recitations można posłuchać recytacji. Aha, więc ta linijka brzmi mniej więcej:
"man gulami kamaram gejr kamar chicz magu".
A jakby oznaczyć kreseczką, którą sylabę akcentujemy, to by było:
"mán gulámi kamáram géjr kamár chícz magú".
Tłumacząc dosłownie słowo po słowie wychodzi z tego zdania:
"ja sługa księżyca oprócz księżyc nic nie mów".
Podobno - tak twierdzą tłumacze tłumaczący ten gazal na angielski - zwrot "oprócz księzyc nic nie mów" ("gejr kamar chicz magu") znaczy "nie mów o niczym innym jak tylko o Księżycu".
Wygląda więc na to, że drugie tłumaczenie tego zdania Alberta Kwiatkowskiego (to "tylko o Nim przy mnie mów") jest wierniejsze. Ale trochę przeszkadza mi niuans: szkoda, że w tym tłumaczeniu "nie mów" zmieniło się w "mów". Bo, z tego co widzę, cały koncept tego gazala opiera się na tym, że każda (prawie) jego linijka kończy się słowem "magu", czyli "nie mów". No i do tego, jak mówiłem, to pierwsze mi się przyjemniej czyta. No i do tego na moje ucho ani ta wersja tłumaczenia, ani tamta nie mają rytmu podobnego jak w oryginale.
Więc pewnie, jak to nieraz bywa, warto poczytać sobie najpierw polskie tłumaczenie, żeby wiedzieć, czego się mniej więcej spodziewać, a potem i tak trzeba sięgnąć po oryginał.
Ale żeby nie było, że narzekam na tłumaczenie Alberta Kwiatkowskiego: sam bym nie umiał przetłumaczyć lepiej, pewnie mało kto by umiał, i jestem mu wdzięczny, że w ogóle przetłumaczył, bo gdybym w roku 2006 nie usłyszał w radio, jak prezentuje swoje tłumaczenia, to pewnie do dziś bym nie wiedział, że istnieje ktoś taki jak Rumi, i siedziałbym jak ten głupi i gapił się przez okno zamiast czytać piękną perską poezję.
komentarze:
2023.12.24 10:34 M
Nie mogłem się powstrzymać przed przełożeniem początku:
Służę pełni księżyca. Prócz pełni nic nie tłumacz.
Prócz światła i słodyczy niczego mi nie tłumacz.
Nie tłumacz mi cierpienia. Prócz skarbu nic nie tłumacz.
A jeśli nie potrafisz, nie trudź się, nic nie tłumacz.
"Nic nie tłumacz" ma o jedną sylabę mniej niż "o niczym nie mów", dzięki czemu udało się zachować metrum 14-zgłoskowe.
W nowoperskim wyrazy, które przełożyłem jako "światło" i "słodycz" oznaczają świecę i cukier. Nie znam słowników XIII-wiecznego perskiego.
"Cierpienie" i "skarb" brzmią po persku "ranj" i "ganj". Ten wariant trzeciego wersu z rymem wewnętrznym jest moim zdaniem gorszy:
"Nie mów mi o zgryzotach. Prócz złota nic nie tłumacz."
2023.12.24 15:54 M
Z grubsza skończyłem:
Służę pełni księżyca. Prócz pełni nic nie tłumacz. Prócz światła i słodyczy niczego mi nie tłumacz.
Nie tłumacz mi udręki. Prócz skarbu nic nie tłumacz. A jeśli nie potrafisz, to nie dręcz się, nie tłumacz.
W nocy straciłem rozum. Widząc to, miłość rzekła: — Przyszłam. Nie krzycz, szat nie drzyj, niczego mi nie tłumacz.
Rzekłem: — Moja miłości, innej rzeczy się boję. — Ta inna rzecz jest niczym. Niczego mi nie tłumacz.
Będę do twego ucha mówić słowa tajemne. Skiń głową, by przytaknąć. Prócz tego nic nie tłumacz.
Podobną duszy pełnię widać na drodze serca. Wędrówka drogą serca jest błoga. Nic nie tłumacz.
Rzekłem: — O moje serce, o jakiej pełni mówisz? — Nie potrafisz jej pojąć. Odejdź i nic nie tłumacz.
Rzekłem: — Czy ma oblicze anioła, czy człowieka? Odrzekło: — To ni anioł, ni człowiek. Nic nie tłumacz.
Rzekłem: — Powiedz mi, co to, inaczej stracę rozum. Odrzekło: — Więc trać rozum. Niczego mi nie tłumacz.
O ty, który przebywasz w domu złudzeń i marzeń, wstań, załóż swoje szaty, wyjdź stąd i nic nie tłumacz.
Rzekłem: — Bądź dla mnie ojcem. Czyż to nie boska cecha? Odrzekło: — Tak, to prawda. Lecz niczego nie tłumacz.
2023.12.25 03:29 P.
A czemu zrezygnowałeś z "nic nie mów"? Które ma tę zaletę, że ma tyle samo sylab co perskie "chicz magu"? Zgaduję - czy słusznie - że można powiedzieć "prócz pełni nic nie tłumacz", a dziwnie by brzmiało "prócz o pełni nic nie mów" czy "prócz pełni nic nie mów"?
2023.12.25 08:34 M
Słusznie zgadujesz.
powrót na stronę główną
RSS